NƯỚC MỸ GẶP KHỦNG HOẢNG VỀ HƯU TRÍ

Theo dữ liệu từ trang Bankrate, chỉ khoảng 44% người trưởng thành Mỹ có khả năng chi trả một khoản tiền khẩn cấp trên 1.000 USD từ tiền tiết kiệm của mình. Đây là lý do nhiều người phải gác lại kế hoạch tiết kiệm về hưu...

Eric Payne, hiện là giám đốc đảm bảo chất lượng cho một công ty bán buôn hải sản gần Portland, bang Maine, Mỹ, luôn cố gắng làm việc chăm chỉ để gia tăng thu nhập.

Ông bố đơn thân 37 tuổi của hai bé trai kiếm được khoảng 80.000 USD/năm nhưng sau khi thanh toán hết các hóa đơn sinh hoạt thiết yếu, Payne không còn lại nhiều tiền.

“Thực phẩm, tiền trả góp ô tô, tiền trả khoản vay thế chấp mua nhà, quần áo của bọn trẻ… và cả những khoản bất ngờ”, Payne kể các khoản chi tiêu hàng tháng của mình.

Chia sẻ với hãng tin CNN, Payne cho biết tiền bạc của anh luôn dành cho thời điểm hiện tại dù anh nhận thức rõ việc này không ổn cho tương lai. Kế hoạch về hưu của ông bố 37 tuổi đang bị gác lại.

“Để dành tiền cho tương lai với tôi dường như bất khả thi. Mỗi ngày là một cuộc chiến không ngừng, tôi có cảm giác mình luôn bị thúc đi. Tôi nghĩ mình có thể xử lý mọi chuyện nhưng rồi lại có chuyện gì đó xuất hiện buộc tôi phải giải quyết”.

Với một khoản tiết kiệm theo chương trình hưu trí 401(k) từ công việc trước và một chương trình sở hữu cổ phiếu nội bộ ở công ty hiện tại, Payne hiện có chưa tới 10.000 USD tiền tiết kiệm về hưu. Tuy nhiên, anh cho rằng mình sẽ không về hưu ở tuổi 65 mà có thể sẽ tiếp tục làm việc kiếm tiền nếu sức khỏe cho phép.

Tại Mỹ, những trường hợp tương tự như Payne không phải hiếm.

Cục Thống kê Lao động Mỹ (BLS) dự báo lượng người trên 75 tuổi vẫn tham gia lực lượng lao động tại Mỹ sẽ tăng gần gấp đôi trong thập kỷ tới. Điều này đang tạo ra một cuộc khủng hoảng hưu trí.

Người Mỹ có ba phương thức tiết kiệm hưu trí, gồm các chương trình hưu trí tư nhân, quyền lợi từ chương trình An sinh Xã hội của Chính phủ và các quỹ hưu trí như 401(k).

Các chương trình hưu trí tư nhân gần như đã biến mất. Vào khoảng giữa những năm 1980, khoảng 50% người lao động trong khu vực tư nhân được hưởng quyền lợi từ các chương trình hưu trí như vậy, nhưng tới năm 2022, tỷ lệ này chỉ còn khoảng 15%.

Trong khi đó, chi trả từ chương trình An sinh Xã hội hiện vẫn chiếm khoảng 90% thu nhập của hơn 25% người về hưu tại Mỹ - theo một khảo sát của Sở An sinh Xã hội Mỹ. Tuy nhiên, các quỹ tín thác An sinh Xã hội của Mỹ được dự báo sẽ cạn kiệt nguồn vốn vào giữa thập niên 2030, đồng nghĩa chỉ một bộ phận người hưu trí được trả lương hưu. Các nhà làm luật tại Mỹ nhiều thập kỷ qua vẫn chưa tìm được cách tháo gỡ khó khăn cho các quỹ này.

Chương trình còn lại là 401(k), hiện có sự tham gia của khoảng 68% người lao động trong khu vực kinh tế tư nhân. Theo ông Larry Fink, CEO của công ty quản lý đầu tư BlackRock, tăng khả năng tiếp cận các chương trình như 401(k) có thể giúp giải quyết cuộc khủng hoảng hưu trí tại Mỹ.

Tuy nhiên, theo dữ liệu từ trang Bankrate, chỉ khoảng 44% người trưởng thành Mỹ có khả năng chi trả một khoản tiền khẩn cấp trên 1.000 USD từ tiền tiết kiệm của mình, chưa nói tới việc tiết kiệm để về hưu.

Lạm phát cao, tiền tiết kiệm từ đại dịch Covid-19 dần cạn đồng nghĩa ngày càng nhiều người Mỹ rơi vào cảnh thiếu tiền. Do đó, nhiều người đã rút tiền trước hạn từ tài khoản hưu trí 401(k) để giải quyết khó khăn tài chính dù phải chịu khoản phí phạt rút trước hạn lớn – theo một khảo sát gần đây của công ty quản lý đầu tư Vanguard.

Bà Jamie, một bà mẹ đơn thân 54 tuổi hiện là trợ lý hành chính ở bang Texas, đã phải tìm đến tài khoản hưu trí 401(k) của mình để trang trải cuộc sống cho bản thân và con trai hai lần.

Lần đầu là ngay sau khi bà sinh con, khi đó bà đang làm một công việc không có chính sách thai sản. Ngay sau khi trở về nhà từ bệnh viện cùng con trai mới sinh, Jamie nhận được thư từ công ty nói rằng họ sẽ không giữ vị trí công việc của bà trong thời gian bà nghỉ sinh.

“Tôi đã thất nghiệp, trong khi bố của con tôi không ở cạnh và cũng không thể giúp đỡ. Đó là lần đầu tiên tôi phải dùng đến tài khoản 401(k) để trang trải cuộc sống trong khi tìm kiếm một công việc khác”, bà Jamie chia sẻ.

Lần thứ hai là vài năm sau đó khi bà tiếp tục thất nghiệp và cần tiền để trả chi phí sinh hoạt, chuyển chỗ ở và trả nợ thẻ tín dụng.

Chia sẻ với CNN, bà cho biết hiện vẫn đang tiếp tục “kiếm được đồng nào tiêu sạch đồng đấy” và chỉ còn lại khoảng 15.000 USD trong tài khoản 401(k).

“Đó là tất cả những gì tôi có”, bà nói. “Số tiền đó chắc chắn không đủ, nhưng tôi không thể làm gì lúc này”.

TẤT TẦN TẬT VỀ DỊCH CÚM GIA CẦM TRONG BÒ SỮA TẠI MỸ

Các quan chức Texas đầu tuần này cho biết một công nhân nông trại xét nghiệm dương tính với cúm gia cầm H5N1 vốn đang lây lan cho bò sữa ở Texas, Kansas, New Mexico, Michigan và Idaho. Đây là lần đầu tiên loại virus gia cầm này lây nhiễm sang gia súc.

Các quan chức y tế và các nhà khoa học cho biết nguy cơ đối với con người vẫn còn thấp, nhưng vẫn còn nhiều câu hỏi phía trước.

Cúm gia cầm đáng ngại cỡ nào?

Trường hợp ở Texas là lần thứ hai bệnh cúm gia cầm được xác nhận nơi người tại Hoa Kỳ, với lần đầu tiên xảy ra vào năm 2022 ở Colorado khi một người tiếp xúc với gia cầm bị nhiễm bệnh. Cả hai trường hợp đều nhiễm nhẹ.

Triệu chứng duy nhất của người công nhân nông trại ở Texas là viêm kết mạc hoặc đỏ mắt. Ông đang được điều trị bằng Tamiflu, loại thuốc được dùng để điều trị bệnh cúm ở người.

Các ca nhiễm này đều xuất phát từ cùng một loại cúm gia cầm đã lây nhiễm cho các đàn chim hoang dã và gia cầm trên toàn cầu trong hơn hai năm, đồng thời giết chết một số loài động vật có vú có thể nhiễm virus do ăn phải gia cầm ốm hoặc chết.

Nguy cơ của cúm gia cầm là gì?

Một số đợt bùng phát cúm gia cầm đã gây ra các ca nhiễm bệnh nghiêm trọng hoặc chết người nơi những ai tiếp xúc gần gũi với chim hoang dã hoặc gia cầm. Hiện tại, H5N1 không có khả năng lây lan dễ dàng ở người, nhưng các nhà khoa học đã cảnh giác về những thay đổi có thể tạo điều kiện cho lây lan sang người và gây ra đại dịch.

Bác sĩ Thomas Inglesby, giám đốc Trung tâm An ninh Y tế Johns Hopkins, cho biết trường hợp ở Texas “không làm thay đổi nguy cơ chung về một đại dịch lớn”, nhưng nhấn mạnh rằng bất kỳ trường hợp mới nào cũng cần được điều tra để đảm bảo nó không lây từ người sang người.

Một quan chức của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) cho biết đối với hầu hết những người không tiếp xúc với động vật bị nhiễm bệnh thì nguy cơ này là rất thấp.

CDC đã phân tích trình tự gen di truyền của virus ở gia súc bị nhiễm bệnh và người chăn nuôi bò sữa và xác định rằng thiếu những biến đổi giúp virus thích nghi tốt hơn để lây truyền giữa các động vật có vú.

Cúm gia cầm có ảnh hưởng đến nguồn cung cấp thực phẩm không?

Theo Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, nguy cơ sữa bị ô nhiễm đến tay người tiêu dùng là “không đáng lo ngại” vì quá trình thanh trùng có thể tiêu diệt virus và sữa từ những con bò bị bệnh không được bán.

CDC tiếp tục cảnh báo rằng mọi người chớ nên tiêu thụ sữa hoặc phô mai chưa qua tiệt trùng vì chúng có thể chứa một số mầm bệnh.

Tại thời điểm này, không có con bò thịt nào được biết là bị nhiễm virus cúm gia cầm.

Có vắc-xin cúm gia cầm cho con người không?

Ông Inglesby cho biết, Mỹ có một kho dự trữ vắc-xin cúm gia cầm phù hợp với chủng hiện đang lưu hành, cũng như các loại thuốc chống virus có thể được sử dụng để điều trị nhiễm trùng ở người. Ông nói, nếu xảy ra một trận dịch lớn hoặc một đại dịch, Hoa Kỳ sẽ phải mở rộng quy mô “một cách khổng lồ”.

Một quan chức cho biết CDC có mẫu hoặc “giống” các chủng virus mà các nhà sản xuất có thể sử dụng để tạo ra nhiều loại vắc-xin phù hợp hơn với loại virus đang lưu hành.

Các nhà cung cấp vắc-xin cúm Sanofi, GlaxoSmithKline và CSL Seqirus cho biết trong tuyên bố rằng họ đang theo dõi bệnh cúm gia cầm và sẵn sàng phát triển vắc-xin cúm gia cầm khi cần thiết.

Bò bị nhiễm H5N1 như thế nào?

Ông Richard Webby, nhà virus học tại Bệnh viện nghiên cứu nhi đồng St. Jude ở Memphis, Tennessee, cho biết vẫn chưa rõ làm thế nào những con bò bị nhiễm bệnh, bao nhiêu con đã bị nhiễm bệnh hoặc virus đã lây lan sang các đàn khác như thế nào, nhưng nói có “bằng chứng hợp lý rằng đã có sự lây lan từ bò sang bò.”

'VUA CHO VAY' BẢO LÃNH TRUMP

Ông Trump được bảo lãnh án phạt bởi công ty bảo hiểm KSIC của tỷ phú Hankey, người được mệnh danh là "vua cho vay lãi cao" với khách mua ôtô.

Cựu tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 1/4 đã nộp bảo lãnh 175 triệu USD cho số tiền phạt 464 triệu USD mà ông bị thẩm phán Arthur Engoron của tòa sơ thẩm New York tuyên hồi tháng 2. Điều này chấm dứt hành trình gian nan mà Trump đã trải qua vài tháng qua để tìm được bên bảo lãnh khoản phạt cho mình, tránh nguy cơ bị chính quyền New York tịch thu tài sản.

Theo hồ sơ tòa án, công ty bảo hiểm Knight Specialty Insurance Company (KSIC), trụ sở bang California, là bên đã đứng ra bảo lãnh cho ông Trump. Đây là công ty con trong tập đoàn Hankey Group, chủ tịch là tỷ phú Don Hankey, người được mệnh danh là "ông vua cho vay lãi cao để mua ôtô" Los Angeles.

Quyết định của tỷ phú Hankey được coi là động thái quan trọng cứu vớt Trump khỏi cuộc khủng hoảng tài chính vì số tiền phạt quá lớn. Trước đó, nhóm luật sư của ông Trump thông báo đã tiếp cận 30 công ty bảo hiểm, nhưng không ai dám đứng ra bảo lãnh cho án phạt gần 500 triệu USD.

Tỷ phú Hankey, 80 tuổi, cho biết KSIC đã liên hệ đội ngũ ông Trump để bàn về phương án bảo lãnh khi biết cựu tổng thống gặp khó. "Tôi nghe tin họ đang tìm bên bảo lãnh và đây là nghiệp vụ của KSIC. Chúng tôi có khả năng thanh toán và tôi rất vui được cung cấp dịch vụ", Hankey kể. Tuy nhiên, nhóm của Trum dường như không đồng ý với thỏa thuận hợp tác cùng KSIC.

Đến ngày 25/3, tòa phúc thẩm New York đồng ý giảm mức bảo lãnh xuống còn 175 triệu USD và yêu cầu Trump thực hiện trong vòng 10 ngày. Trump khi đó tuyên bố ông có đủ tiền để tự nộp bảo lãnh, Hankey kể với Washington Post.

Nhưng đội ngũ của Trump bất ngờ nối lại thương lượng với KSIC, hỏi liệu phía Hankey có sẵn sàng tham gia hay không và tỷ phú này đồng ý.

Luật sư của ông Trump ban đầu đề xuất thế chấp bằng 20% tiền mặt và 80% trái phiếu. KSIC đánh giá đây là "những trái phiếu hạng A, đáng đầu tư". Cựu tổng thống sau đó quyết định thế chấp toàn bộ bằng tiền mặt.

Hankey cho biết KSIC tính "phí phải chăng" với ông Trump, nhưng từ chối nêu cụ thể. Thông thường các công ty bảo hiểm thu tiền phí tương đương 1-3% giá trị bảo lãnh. Số tiền này không được hoàn lại, bất kể kết quả kháng cáo của cựu tổng thống.

Thỏa thuận với KSIC cho phép Trump có thể giữ lại tiền và "ít nhất ông ấy vẫn có thể sinh lời từ tài sản thế chấp".

Theo Hankey, KSIC đồng ý ra tay "giải cứu" Trump một phần vì nhất trí với những gì cựu tổng thống biện hộ trước tòa, rằng các doanh nghiệp vẫn thường thổi phồng giá trị một số tài sản của mình, miễn là không ảnh hưởng đến các khoản vay của ngân hàng hay công ty bảo hiểm.

Hankey nói công ty dịch vụ tài chính Westlake Financial Services của ông đã cung cấp khoản vay cho 1,5 triệu khách hàng và "giá trị một số tài sản trong hồ sơ tín dụng gửi đến công ty thường được thổi phồng". "Tỷ lệ thổi phồng tài sản là 75% số hồ sơ xin vay", theo Hankey.

Tỷ phú này làm ăn bằng cách cho những khách hàng có điểm tín dụng thấp hoặc hồ sơ tín dụng "không đẹp" vay tiền với lãi suất cao để có thể mua xe hơi, phương tiện đi lại được coi là không thể thiếu ở Mỹ.

Lãi vay của Hankey cao hơn so với lãi ngân hàng và khách hàng sẽ bị phạt nếu tất toán sớm khoản vay. Tuy nhiên, khách hàng vay tiền của Hankey thường là những người không có nguồn tiền nào khác để mua ôtô, nên họ thường chấp nhận phí và lãi cao.

Hankey sau đó mở rộng hoạt động kinh doanh ra mảng tài chính, công nghệ, bất động sản và bảo hiểm, điều hành Hankey Group, đế chế có 8 công ty con, với tài sản được Forbes ước tính là 7,4 tỷ USD.

"Tôi là chủ tịch hội đồng quản trị của một số công ty. Chúng tôi chỉ đang làm ăn và cố tránh các vấn đề chính trị hay chọn phe", Hankey cho biết, thêm rằng ông từng quyên tiền cho cả đảng Cộng hòa lẫn Dân chủ.

"Chúng tôi rất vui vì có thể hỗ trợ cựu tổng thống trong tình thế hiện tại", ông Hankey trả lời ABC News. "Tôi muốn nói rằng đây là một quyết định nghiêng về làm ăn hơn, nhưng tôi cũng là một người ủng hộ ông ấy".

Tỷ phú này khẳng định đã và sẽ hậu thuẫn Trump, nhưng không phải là một nhà tài trợ lớn, thêm rằng việc ông ủng hộ ông Trump không liên quan đến quyết định bảo lãnh án phạt cho cựu tổng thống.

Tuy nhiên, Lisa Rubin, chuyên gia pháp lý của MSNBC, cho rằng quan hệ giữa Hankey và Trump phức tạp hơn thế.

"Tỷ phú Hankey làm giàu từ ngành xe hơi và còn là cổ đông lớn nhất tại Axos Bank", bà Rubin viết. "Axos Bank rất quen thuộc bởi đây là công ty tài chính đã tái tài trợ cho các khoản vay thế chấp của ông Trump liên quan Tháp Trump và khu nghỉ dưỡng Trump National Doral Miami năm 2022".

Theo Rubin, hai khoản vay này lần lượt trị giá 100 triệu USD và 125 triệu USD, đáo hạn vào năm 2032. Axos được cho còn có quan hệ làm ăn với gia đình Jared Kushner, con rể ông Trump.

Tháp Trump và Trump National Doral Miami đều nguy cơ bị chính quyền New York tịch thu trong trường hợp ông Trump không thể nộp bảo lãnh tiền phạt. Theo giới quan sát, nếu không ai đứng ra bảo lãnh, các tài sản bị tịch thu của ông Trump có thể bị bán tháo để New York thu tiền về. Động thái sẽ khiến giá trị tài sản của ông Trump giảm đáng kể.

Trong khi đó, Dan Alexander, cây viết của Forbes, mô tả Hankey là một người thú vị.

"Ông ấy làm giàu từ các khoản cho vay mua xe hơi trong những trường hợp mà bên khác không muốn nhận", Alexander trả lời phỏng vấn CNN. "Ông ấy sẽ nhìn vào các con số và nói 'được, ông Trump có tài sản thế chấp', 'tôi có thể bảo lãnh và chúng ta sẽ kiếm được tiền từ thương vụ này'".

Alexander đánh giá việc KSIC bảo lãnh án phạt là thắng lợi cho ông Trump, bởi New York chưa thể tịch thu tài sản của cựu tổng thống và phải chờ nhiều tháng, cho đến khi tòa phúc thẩm ra phán quyết cuối cùng. Tòa phúc thẩm New York dự kiến bắt đầu nghe tranh luận vào tháng 9 và chưa ấn định thời điểm cụ thể.

Ông Trump cũng giảm thiểu được thiệt hại tài chính, bởi trong trường hợp ông không có khả năng nộp phạt, KSIC sẽ chịu trách nhiệm chi trả. Hiện chưa rõ KSIC sẽ thu hồi tiền bảo lãnh bằng cách nào nếu ông Trump kháng cáo thất bại và không có khả năng nộp phạt.

TRUMP CHUẨN BỊ HẦU TÒA SAU VỤ THẤT BẠI PHÁP LÝ MỚI NHẤT

Thẩm phán Juan Merchan chủ tọa vụ án hình sự của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump ở New York đã bác bỏ đề nghị hoãn phiên xét xử vào ngày 15.4.

Ông Trump bị công tố viên tại New York truy tố hồi năm 2023 với cáo buộc làm giả hồ sơ để che giấu khoản tiền 130.000 USD mà ông chi đã chi (thông qua luật sư Michael Cohen) cho ngôi sao phim người lớn Stormy Daniels.

Theo Reuters, số tiền được chi trước cuộc bầu cử tổng thống năm 2016, để bà Daniels không công khai mối quan hệ tình ái trước đó với ông Trump, người khi đó đang tranh cử tổng thống Mỹ.

Ông sẽ bị xét xử vào ngày 15.4, trở thành cựu tổng thống Mỹ đầu tiên bị xét xử trong một vụ án hình sự.

Để trì hoãn việc này, các luật sư của ông Trump hồi tháng 3 đã đề nghị thẩm phán Merchan dời ngày xét xử để chờ Tòa án Tối cao Mỹ xem xét quyền miễn trừ tổng thống của ông trong một vụ án hình sự khác.

Trong vụ đó, ông Trump bị truy tố với cáo buộc tìm cách lật ngược kết quả bầu cử tổng thống năm 2020 và Tòa án Tối cao đang xem xét lập luận của vị cựu tổng thống là ông có quyền miễn trừ. Phán quyết dự kiến được đưa ra vào ngày 25.4.

Các luật sư của ông Trump đề nghị thẩm phán trong vụ án tại New York hoãn xét xử đến khi Tòa án Tối cao đưa ra ý kiến, với lập luận rằng việc đó có liên quan bởi các công tố viên đang tìm cách đưa ra bằng chứng là các tuyên bố của ông Trump trong giai đoạn ông làm tổng thống (từ 2017-2021).

Tuy vậy, thẩm phán Merchan đã bác bỏ và cho rằng bị cáo đưa ra đề nghị quá trễ.

Mặt khác, ông Trump cũng đang tìm cách trì hoãn vụ xét xử sắp tới với một lý do khác là vô vàn tin tức báo chí về vụ án đã ảnh hưởng đến bồi thẩm đoàn, khiến họ tin rằng ông đã có tội.

Phía công tố viên phản đối đề nghị này, cho rằng bản thân ông Trump đã tạo ra rất nhiều tin tức và khẳng định họ có thể loại bỏ những thành viên bồi thẩm đoàn thiên kiến thông qua quá trình lựa chọn kỹ lưỡng.

Thẩm phán Merchan chưa ra phán quyết về đề nghị này.

Ngoài vụ án tại New York, ông Trump còn bị truy tố trong 3 vụ án hình sự khác, gồm nỗ lực can thiệp cuộc bầu cử liên bang được xét xử ở Washington D.C, một vụ tương tự nhưng ở cấp tiểu bang được xử ở Georgia và một vụ xử lý tài liệu mật sau khi mãn nhiệm ở Florida.

Chưa rõ ngày xét xử hai vụ án ở Georgia và Florida. Trong khi đó, vụ tại Washington D.C đang được Tòa án Tối cao xem xét, sau khi tòa sơ thẩm và tòa phúc thẩm đều bác bỏ lập luận của ông Trump rằng ông hưởng quyền miễn trừ truy tố đối với những hành động được thực hiện trong thời gian còn tại nhiệm.

MỸ CHÍNH THỨC BỊ NGA THẾ CHỖ TẠI NIGER

Bất chấp những nỗ lực ngoại giao và thái độ hòa hoãn của Washington kể từ sau cuộc đảo chính tháng 7/2023, chính quyền quân sự Niger ngày 16/03/2024 đơn phương thông báo, « có hiệu lực ngay lập tức », hủy bỏ thỏa thuận quân sự với Hoa Kỳ, đồng thời bày tỏ mong muốn tăng cường hợp tác với Nga. Thông báo này phải chăng là dấu hiệu sang trang sự hiện diện của phương Tây tại vùng Sahel của châu Phi?

Thỏa thuận SOFA

Ngược dòng thời gian, ngày 06/07/2012, chính phủ tổng thống Mahamadou Issoufou đã thông qua thỏa thuận hợp tác quân sự, có tên gọi là SOFA, với Mỹ. Chương trình này bao gồm đào tạo và hỗ trợ cho lực lượng Niger trong cuộc chiến chống khủng bố. Trên làn sóng đài phát thanh France Culture ngày 20/03/2024, nhà nghiên cứu Nina Wilèn, giám đốc chương trình châu Phi, Viện Egmont, lưu ý thêm rằng quan hệ hợp tác giữa Mỹ và Niger đã có từ những năm đầu thập niên 2000:

« Giữa Mỹ và Niger đã có một số hình thức hợp tác khác nhau. Đặc biệt là thỏa thuận 2012, cho phép các binh sĩ Mỹ được tự do di chuyển trên lãnh thổ Niger, điều này là thông thường. Nhưng Niger cũng tham gia nhiều sáng kiến trong vùng mà Mỹ khởi xướng từ hơn 20 năm qua. Vào năm 2003, Hoa Kỳ đã bắt đầu sáng kiến gọi là sáng kiến Pan-Sahel, để đào tạo và trang bị vũ khí cho quân đội bốn nước vùng Sahel, trong đó có Niger. »

Hiện tại, hơn 1.000 quân nhân Mỹ, phần lớn là các thành viên lực lượng không quân trú đóng ở căn cứ không quân 201 ở Agadez, cách thủ đô Niamey 1.000 km về phía bắc. Cơ sở này được Mỹ xây dựng từ năm 2016 với một nguồn kinh phí lên đến khoảng hai trăm triệu đô la.

Tại khu phức hợp bao la này, Hoa Kỳ bố trí nhiều drone vũ trang Reaper MQ-9 công nghệ cao, được dùng cho các hoạt động giám sát một phần vùng Sahel cũng như là Libya. Căn cứ này cũng có thể tiếp nhận các loại máy bay vận tải C-17 để vận chuyển quân và trang thiết bị.

Niger trách gì ở Mỹ ?

Thông báo hủy bỏ thỏa thuận quân sự được đưa ra hai ngày sau chuyến thăm Niamey của một phái đoàn Mỹ bao gồm trợ lý ngoại trưởng phụ trách các vấn đề châu Phi, Molly Phee, người đồng cấp bộ Quốc phòng Celeste Wallander và người đứng đầu Bộ Tư lệnh Mỹ tại châu Phi (AFRICOM), Michael Langley. Theo bộ Ngoại Giao Mỹ, bộ ba này tới Niamey để thảo luận về việc đưa Niger « quay trở lại con đường dân chủ và tương lai của quan hệ đối tác của đôi bên trong lĩnh vực an ninh và phát triển. »

Nhưng rốt cuộc, chuyến đi này kết thúc trong tủi nhục. Được thủ tướng Niger Lamine Zeine tiếp đón, phái đoàn Mỹ đã phải đợi lâu hơn một ngày so với dự kiến, để rồi bị từ chối gặp người đứng đầu tập đoàn quân sự, tướng Abdourahamane Tiani, mà không được nêu lý do chính thức.

Hai ngày sau, Niamey giáng tiếp cho Washington một đòn, đơn phương thông báo hủy bỏ « có hiệu lực ngay lập tức, thỏa thuận có liên quan đến quy chế quân nhân Mỹ và các nhân viên dân sự của bộ Quốc Phòng Mỹ trên lãnh thổ Niger ». Chính quyền quân sự Niger, qua lời phát ngôn viên, đại tá Amadou Abdramane, mạnh mẽ tố cáo thỏa thuận quân sự này là « không công bằng », chỉ « đơn giản được đưa ra bằng lời », và do Washington « đơn phương áp đặt ».

Theo những lời chỉ trích của Niger, thỏa thuận này buộc họ phải chi trả các khoản chi phí có liên quan đến thuế đối với máy bay Mỹ, tiêu tốn của nước này nhiều tỷ đô la. Niger tố cáo Mỹ « đơn phương hành động », khi không cung cấp thông tin về quân số và các loại thiết bị mà Mỹ triển khai trên lãnh thổ. Hội đồng Quốc gia Bảo vệ Tổ quốc (CNSP) còn cho rằng sự hiện diện của Mỹ trên lãnh thổ Niger là « bất hợp pháp » và « vi phạm mọi quy tắc Hiến pháp và dân chủ ».

Nhưng giới quan sát cho rằng còn có những nguyên nhân khác. Ban châu Phi đài RFI dẫn một nguồn tin từ bộ An Ninh Niger giải thích quyết định trên được đưa ra là do thái độ « không hợp tác » của Mỹ về chống khủng bố. Theo nguồn tin này,« hiện có khoảng 1.000 binh sĩ Mỹ ở Niger. Họ có drone, và nhiều thiết bị tinh vi khác. Nhưng họ lại từ chối chia sẻ thông tin với chúng tôi về các hoạt động di chuyển của quân khủng bố. Thật là quá đáng ! »

Mỹ can thiệp vào chính sách đối ngoại của Niger ?

Ngoài việc trách cứ phái đoàn Mỹ có thái độ « bất lịch sự » trong cuộc trao đổi khi hối thúc tập đoàn quân sự « làm mọi cách để thúc đẩy tiến trình chuyển tiếp dân chủ », một điểm khác trong cuộc thảo luận này đã dẫn đến việc cắt đứt quan hệ : Đối tác ngoại giao và chiến lược của Niger.

Trong cuộc trao đổi, phái đoàn Mỹ một mặt đàm phán về việc duy trì căn cứ quân sự Mỹ ở Agadez, nhưng mặt khác Washington bày tỏ quan ngại về đà tiến của Matxcơva tại châu Phi, đặc biệt là tổ chức bán quân sự Wagner. Từ nhiều tháng qua, Mỹ tìm cách thuyết phục Niger không nên đi theo gót chân của Mali.

Hoa Kỳ cảm thấy bất an trước việc Niger hồi tháng 9/2023 xích lại gần với Mali và Burkina Faso, hai nước cũng do tập đoàn quân sự lãnh đạo sau các cuộc đảo chính, và tham gia vào Liên minh các Quốc gia vùng Sahel, rồi trước việc Niger chấm dứt hai thỏa thuận quốc phòng với Liên Hiệp Châu Âu, và nhất là trong cùng giai đoạn này, chính quyền chuyển tiếp Niger đã tiếp một phái đoàn Nga.

Không chỉ với Nga, mối quan hệ mà giới quân sự Niger duy trì với Iran cũng là một điểm gây căng thẳng. Nhà báo Serge Daniel, chuyên gia về vùng Sahel, trả lời ban châu Phi kênh truyền hình quốc tế TV5 Monde nhắc lại thủ tướng Niger hồi cuối tháng 01/2024 dẫn đầu một phái đoàn đến Teheran để thảo luận các vấn đề về năng lượng hiện tại ở Niger.

Nhà báo Serge Daniel giải thích : « Có tin đồn về việc Iran cung cấp các máy phát điện cho Niger để nước này đối phó với khủng hoảng năng lượng. Đổi lại, Iran dường như đã đề nghị Niger cung cấp uranium. Hoa Kỳ đã nêu ra vấn đề này, và điều đó chắc chắn đã không làm họ hài lòng. »

Trong bài phát biểu trên truyền hình, phát ngôn viên chính quyền quân sự Amadou Abdramane đã xem là « dối trá » những cáo buộc của Mỹ rằng Niger đã âm thầm ký kết một thỏa thuận về uranium với Cộng hòa Hồi giáo Iran.

Hệ quả nào cho Mỹ và Niger ?

Theo phân tích từ một chuyên gia về Niger xin ẩn danh với kênh truyền hình France 24, giới quân sự cầm quyền và những phe ủng hộ họ dường như đánh giá cao lập trường của Mỹ khi kêu gọi ưu tiên con đường ôn hòa trước kế hoạch can thiệp quân sự của CEDEO. « Nhưng rõ ràng Mỹ đã không hiểu rằng Niamey, cũng như là Bamako và Ouagadougou, kể từ nay không muốn bị ai chỉ bảo, không theo bất cứ ai. »

Một quan điểm cũng được nhà nghiên cứu Nina Wilèn, giáo sư ngành khoa học chính trị trường đại học Lund, đồng chia sẻ trên đài France Culture, khi cho rằng có một xu hướng xoay lưng lại với phương Tây ở vùng Sahel.

« Thật sự có một mong muốn thoát khỏi tất cả các loại thỏa thuận có thể được hiểu là hạn chế quyền tự quyết của họ. Vì vậy, có một mong muốn mãnh liệt chứng tỏ rằng họ có quyền lực, rằng họ có quyền tự quyết và trên hết còn có một mong muốn duy trì quyền lực. Và do vậy, cần phải ở lại, không tiến tới chuyển tiếp hoặc tổ chức bầu cử mà họ có thể thua.

Vì vậy, nếu có bầu cử ở một trong ba nước này, đó sẽ là một cuộc bầu cử bị thao túng rất nhiều ngay từ đầu, nhưng chúng ta cũng có thể nói rằng cho đến lúc này có một bộ phận người dân đang ủng hộ sự thay đổi này. Dù vậy, ý tưởng ở đây là vẫn duy trì quyền lực và đây là những điều mà Nga có thể cung cấp cho phe quân sự, những điều mà phương Tây không thể đưa ra những đề nghị rõ ràng như thế đối với giới quân sự. »

Hệ quả nào cho Niger và Hoa Kỳ ? Nhà nghiên cứu Paul-Simon Handy, giám đốc Viện Nghiên cứu An ninh (ISS) tại Addis-Abeba, thủ đô Ethiopia, trả lời ban châu Phi đài RFI, nhận định, về phía Niger, quân đội nước này có thể mất đi một nguồn hỗ trợ hậu cần quan trọng: « Quân đội Niger được trang bị nhiều phương tiện không vận, các chiếc máy bay C-130 có vai trò quan trọng trong tất cả các chiến dịch quân sự ». Hoa Kỳ cũng có thể có những thái độ cứng rắn và trả đũa kinh tế và chính trị.

Đối với Mỹ, trên bình diện chiến lược, thông báo này của chính quyền quân sự Niamey là một đòn đau cho Bộ Tư Lệnh Châu Phi Hoa Kỳ (AFRICOM), do việc căn cứ Agadez là căn cứ quân sự quan trọng lớn thứ hai của Mỹ tại châu Phi, chỉ sau căn cứ Djibouti.

« Căn cứ drone này đương nhiên giúp Mỹ thu thập thông tin tình báo và những thông tin hữu ích cho cuộc chiến chống các nhóm cực đoan bạo lực, nhưng chắc chắn cũng để chống lại tất cả các đường dây buôn lậu và di dân bất hợp pháp.

Người ta đương nhiên cũng nghĩ đến Lybia. Ở biên giới Niger với Lybia cũng vậy. Niger chắc chắn mất đi một phương tiện quan trọng để có được các thông tin về những gì đang diễn ra ở biên giới với Libya. Còn Mỹ cuối cùng sẽ bị mất đi một nguồn thông tin tình báo to lớn về hoạt động tại Libya và xung quanh Libya. »

Hiện tại chính quyền Biden chưa có phản ứng gì ngoài ý kiến của phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Mỹ Matthew Miller trên mạng xã hội X. Ông cho biết Washington đã « lưu ý đến thông cáo báo chí của CNPS và thảo luận thẳng thắn về mối quan ngại của Mỹ » liên quan đến « quỹ đạo » của chính quyền. Ông nói thêm rằng Hoa Kỳ vẫn đang liên lạc với chính quyền và sẽ cung cấp thêm thông tin « nếu cần thiết ».

Nga phục kích

Theo AFP, sự việc cũng cho thấy rõ Nga đang tiến các quân cờ của họ tại châu Phi. Trong thế phục kích, Matxcơva chực chờ chớp lấy thời cơ tại khu vực. Chính sách của Nga đối với châu Phi không những đầy tham vọng, mà ngày càng được thể hiện một cách công khai. Giữa Niamey và Matxcơva dường như đã có một hình thức đồng thuận nào đó. Nếu như tính thích đáng của mối liên minh với Nga đang làm dấy lên các cuộc tranh luận tại Niger, bà Nina Wilèn cho rằng nên đặt sự việc trong một bối cảnh địa chính trị rộng lớn.

« Vì vậy, ở Mali, chúng tôi biết rằng có ít nhất từ 1.000 – 1.500 binh sĩ Wagner, tổ chức bán quân sự có liên quan đến Prigozine, vẫn đang tiếp tục chiến đấu chống các nhóm thánh chiến và quân khủng bố phi nhà nước khác nhau. Gần đây, nhóm Wagner cũng đã sở hữu một mỏ vàng Intahaka ở Mali. Điều này là quan trọng vì chúng có nghĩa là người Nga sẽ ở đó lâu dài. Tương tự ở Burkina Faso. Kể từ tháng 01/2024, đã có ít nhất từ 100 – 200 quân Nga. Bây giờ, họ đổi tên và định dạng lại Wagner, được gọi là Afrika Korps – Quân đoàn Châu Phi.

Cái tên quyến rũ này có từ Đệ Nhị Thế Chiến – Afrika Korps của Đức ở Bắc Phi – nhưng bất kể người ta gọi là gì, những đội quân này có liên hệ trực tiếp đến bộ Quốc Phòng Nga. Họ không còn nói đến lính đánh thuê nữa, người ta nói nhiều đến tầm ảnh hưởng tiềm ẩn. Đây thực sự là một chiến lược rõ ràng nhằm mở rộng ảnh hưởng của Nga tại châu Phi rộng lớn hơn và bây giờ là rõ ràng ở vùng Sahel. »

Để thay cho lời kết luận, tuần báo Pháp Courrier International ngày 18/03/2024, lược dịch bài viết đăng trên trang « Aujourd’hui au Faso », tạm dịch là « Ngày nay ở Faso », có tựa đề « Niger cắt cuống rốn quân sự với Mỹ ». Trên trang mạng Jeune Afrique, đi kèm với bài bình luận có tiêu đề « Niger của Tiani xoay lưng lại với Mỹ » là bức biếm họa : Một bên là ảnh chú Sam năm 2012, cau mày nghiêm mặt chỉ tay nói rằng « You Need Me – Mày cần tao ». Sát cạnh là chú Sam 2024, mười hai năm sau, đôi mắt tròn xoe ngơ ngác, mồ hôi đầm đìa đứng trước một ông tướng Niger thân hình to béo, ngón tay chỉ ngược vào mình run rẩy hỏi « You don’t want me ? – Ông không cần đến tôi à ? ». Có lẽ tấm ảnh này đã nói lên được nhiều điều, xin miễn bình luận !

Nguồn: VnEconomy; VOA; Vnexpress; Thanh Niên; RFI